"اقصاد دریا و دیپلماسی دریا محور"

محسن شاطرزاده

سفیر اسبق ایران در برزیل و

عضو هیات اندیشه ورز وزارت امور خارجه

شهریور ۱۴۰۲

چکیده مقاله :

بازگشت به اقیانوس‌ها و آبهای بین الملل به عنوان یک قدرت دریایی تاریخی و پیشینه طولانی مدت ایران در این زمینه، از ضرورتهای برنامه پیشرفت ملی در دهه‌های پیش روی کشورمان است.

از جمله الزامات این سیاست ملی، ورود تخصصی دستگاه سیاست خارجی کشورمان در این زمینه و تعریف دیپلماسی جامع دریا محور است .

باز خوانی و بازتعریف ظرفیت‌های موجود و بازآرایی آنها در کنارظرفیتهای جدید مقدمه ورود در این عرصه است . با عنایت به ضرورت حضور مقتدرانه کشورمان درآبهای بین المللی و باتوجه به تشکیل دوگروه ایندو‌پاسیفیک به رهبری آمریکا و چین با کشورهای خاور دور، پیشنهاد تشکیل " پیمان ایندوپاسیفیک اسلامی" و با حضور کشورهای اندونزی، مالزی، بنگلادش، پاکستان، عمان، یمن ، مصر، جمهوری اسلامی ایران و احتمالا هند و کشورهای اسلامی شرق آفریقا مطرح میشود . این کشورها با مجموع تولید ناخالص داخلی بیش از ۱۵ هزار میلیارد دلار بر حسب قدرت خرید(PPP)، پس از پیمان بریکس، چهارمین قدرت اقتصادی جهان را تشکیل خواهند داد که محور اصلی همکاری آنها می تواند اقتصادی و امنیتی باشد. این پیمان میتواند در کنار گروه بریکس و گروه D8 برای کشورمان تولید قدرت و اقتدار کرده و در راستای تقویت قدرت منطقه‌ای ایران در غرب آسیا عمل کند .

توسعه منطقه مکران و بندر بین المللی چابهار که مورد تاکید همیشگی مقام معظم رهبری می‌باشد با اجرای این طرح سرعت گرفته و چابهار می‌تواند به قطب تجاری کشور و منطقه خلیج فارس و دریای عمان و رقیبی برای بنادر امارات، قطر و عمان تبدیل شود .

از منظر امنیتی ، با توجه به اهمیت اقیانوس هند برای تجارت جهانی ، موضوع امنیت آبهای اقیانوس هند و جلوگیری از حضور کشورها و قدرتهای بیگانه خصوصا آمریکا، امکان انعقاد پیمان دسته جمعی امنیت کشورهای شمال اقیانوس هند می‌تواند مناسب ارزیابی شود.

همچنین امکان توسعه مناطق آزاد در جنوب کشور و ایجاد شبکه مناطق آزاد بین کشورهای عضو "پیمان ایندوپاسیفیک اسلامی" و توسعه کمی و کیفی تجارت بین کشورهای عضو و ایجاد تحول اقتصادی میان کشورهای عضو پیمان وجود خواهد داشت و با حذف تعرفه های تجاری نسبت به امضای قرارداد "تجارت آزاد" بین کشورهای عضو و رشد تصاعدی تبادل کالا و افزایش تجارت بین کشورهای عضو اقدام نمود.

از منظر انرژی؛ تمامی کشورهای پیشنهادی عضو "پیمان ایندو پاسیفیک اسلامی" به استثنای ایران ؛ مصرف کننده و وارد کننده نفت و گاز هستند لذا جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها کشور دارنده منابع عظیم نفت و گاز در این گروه می‌تواند نقش تامین کننده اصلی نفت و گاز سایر کشورهای عضو پبمان ایندو پاسیفیک اسلامی را  بر عهده گیرد.

نکته مهم و حائز اهمیت دیگر ، موقعیت منحصر‌به‌ فرد ژئوپولیتک سواحل کشورمان در منطقه مکران می‌باشد که مطابق با پیمان جنوبگان (حق کشورهای بدون حائل سرزمینی با قطب جنوب) ، امکان حضور کشورمان در قطب جنوب و تسلط بر سرزمینی به مساحت حدودا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع و بهره‌مندی از منابع عظیم انرژی و  معادن نهفته در قطب جنوب فراهم میشود و این امر علاوه بر تولید قدرت در فضای بین المللی و ارتقاء جایگاه سیاسی کشورمان در جهان، قطعا تحول شگرفی در اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد.

اهیت کریدور های بین المللی و نقش آنها در رشد تجارت جهانی ازیک طرف و قرار گرفتن ایران در مسیر دو کریدور مهم شمال - جنوب و شرق – غرب، کشورمان را در کانون توجهات بین المللی قرار داده است .

طرح مهم، راهبردی و استراتژیک اتصال دریای عمان و خلیج فارس به دریای خزر از طریق یک آبراه کشتی رو "ایران رود" که در سالهای 1373 تا 1376 مطالعات اولیه آن انجام شده وکماکان منتظر عزم ملی برای اجراست به عنوان تاریخی ترین طرح ملی در کشورمطرح است. اجرای این طرح که ظرفیت انتقال سالیانه 300 میلیون تن بار بین شرق آسیا و اروپا را دارد می تواند منشاء تحولی عظیم در تاریخ تجارت جهانی شده و کریدورهای مهمی مانند کانال سوئز را حذف کرده و ایران را به مهمترین شاهراه تجارت جهانی تبدیل کند.

همه اینها ضرورت توجه به "اقتصاد دریا و طراحی دیپلماسی اقتصادی دریامحور" را به عنوان یک اولویت در دستگاه سیاست خارجی کشورمان نشان میدهد.